Psychoterapia z udziałem koni z zastosowaniem metod psychologii procesu

Celem tego artykułu jest przedstawienie osobom zajmującym się hipoterapią pracy psychoterapeutycznej i rozwojowej z udziałem koni prowadzonej metodami psychologii zorientowanej na proces. Obecnie na świecie stosuje się psychoterapię z udziałem koni w różnych nurtach psychoterapeutycznych. Pracuje się w nich z osobami ze wszystkimi możliwymi diagnozami psychiatrycznymi takimi jak depresja, choroba afektywna dwubiegunowa, zaburzenia psychotyczne, PTSD i wiele innych. Wiele ośrodków oferuje też coaching, trening umiejętności i warsztaty rozwoju osobistego z końmi prowadzone różnymi metodami. Sposoby prowadzenia tej pracy mogą  bardzo różnić się między sobą.

Na łamach tego artykułu chcę podzielić się swoimi przemyśleniami związanymi ze stosowanym przeze mnie w tej pracy specyficznym podejściem psychologii zorientowanej na proces. Jestem psychoterapeutką psychologii procesu oraz wieloletnią praktyczką różnych zastosowań jazdy konnej i innych form kontaktu z koniem w pracy z ludźmi. Rozwijam na mój własny sposób połączenie tych dwóch dziedzin wierząc, że może to przynieść dobre rezultaty i sprawić, że świat w którym żyjemy będzie trochę lepszym miejscem.

Często pada takie pytanie, bo przecież tradycyjna psychoterapia w zaciszu gabinetu psychoterapeuty sprawdza się dobrze. Po co więc dodatkowo komplikować sprawę wprowadzając do sytuacji terapeutycznej konia? Najprostsza odpowiedź jest chyba taka, że człowiek po prostu inaczej czuję się obok konia niż bez niego. To ,,inaczej” może stanowić drzwi do naszego wewnętrznego świata, które w innych okolicznościach z jakiegoś powodu pozostają zamknięte, a które akurat właśnie potrzebujemy otworzyć, by pójść tam, gdzie chcemy.

Często pada takie pytanie, bo rolę konia możemy określić, na różne sposoby w zależności od tego jaką perspektywę chcemy przyjąć.

Psychologia zorientowana na proces inaczej nazywana psychologią procesu lub pracą z procesem to metoda psychoterapii stworzona przez Arnolda Mindella w latach 70 ubiegłego wieku. Wywodzi się ona z analizy Jungowskiej i metod terapii Gestalt, czerpie filozofii taoistycznej i szeroko pojętych tradycji szamańskich. Rozwija się obecnie w wielu krajach na świecie, w Polsce jest metodą uznana przez Polską Radę Psychoterapii.

W pracy z procesem uznaje się za znaczące doświadczenie osoby w danej chwili a processworker czyli terapeuta psychologii procesu stosując narzędzia tej metody pomaga osobie rozwinąć to doświadczenie i odnaleźć jego znaczenie. W pracy z procesem z udziałem konia pracujemy po prostu z tym, czego doświadczamy w jego obecności.

Charakterystyczne dla pracy z procesem jest rozróżnienie trzech poziomów naszego doświadczenia rzeczywistości. Część naszego doświadczenia dotyczy poziomu uzgodnionej rzeczywistości, czyli tego, co do czego wszyscy jesteśmy zgodni, czego istnienie uznajemy za fakt. Inna część naszego doświadczenia dotyczy tego, co nazywamy poziomem snu, który obejmuje między innymi emocje, wyobrażenia, interpretacje faktów, fantazje i sny. Najgłębszą część doświadczenia nazywamy poziomem esencji i jest to poziom przedwerbalny – trudnych do nazwania poczuć, intuicji, tendencji, otaczającej nas atmosfery. Ogromna część pracy psychoterapeutycznej odbywa się na poziomie snu i esencji, a dopiero rezultaty tej pracy są aplikowane do poziomu konkretnych działań i rozwiązań w uzgodnionej rzeczywistości.

Inną szczególną cechą tej pracy jest użycie koncepcji kanałów doświadczenia. Nasze doświadczenie może przebiegać w czterech kanałach prostych – wzrokowym, słuchowym, czuciowym i ruchowym oraz dwóch złożonych – kanale relacji i kanale świata. Ułatwia to sprecyzowanie rodzaju doświadczenia klienta i pomoc w jego rozwinięciu i znalezieniu jego znaczenia. Dla osób zajmujących się hipoterapią szczególnie istotne mogą być metody pracy z procesem dotyczące pracy z symptomem fizycznym oraz odmiennymi stanami świadomości.

Praca z procesem widzi człowieka jako całość, uznaje że ciało fizyczne i psychiczne są połączone w znacznie większym stopniu niż uznaje to nasza zachodnia kultura. Rezultatem tego jest podejście w którym nasze fizyczne dolegliwości mają zawsze swoje psychologiczne znaczenie, które można odkrywać, co powoduje w rezultacie wzrost naszej świadomości, który może być czynnikiem leczącym.

Praca z procesem ma swoje własne, specyficzne metody pracy z symptomami za pomocą których odkrywa się zawarte w nich, ważne dla naszego wewnętrznego świata informacje informacje. Nie można tego podejścia traktować jednak jako metody leczenia w medycznym rozumieniu, gdyż celem tej pracy jest zwiększenie świadomości a nie leczenie jako takie.

W pracy z procesem funkcjonuje pojęcie odmiennych stanów świadomości, które są odmienne od tego, co w ogóle w danej kulturze jest uznawane za normalne lub odmienne od tego z czym na co dzień utożsamia się dana osoba. Podejście pracy z procesem uznaje społeczny i osobisty wymiar tych stanów. Uznaje się, że zawsze jest w nich zawarta jakaś informacja. Może ona mieć wymiar osobisty – nieść informację o tym, co w danej chwili istotne jest dla danej osoby.

Może też mieć wymiar społeczny – że w stanie, w którym znajduje się osoba płynie informacja do całej społeczności w której osoba żyje. Metody pracy z procesem skupiają się na odczytaniu informacji które te stany ze sobą niosą i wniesieniu ich świadomości do życia jednostki bądź też do świadomości otoczenia w którym ona żyje (rodziny, szkoły, społeczności).

Praca z udziałem konia stwarza doskonałe warunki do pracy nad zagadnieniami związanymi z relacjami z innymi. W trakcie pracy jesteśmy w rodzaju relacji z inną istotą, która nie jest jednak człowiekiem. Może to powodować mniej skuteczne działanie zwykłych mechanizmów obronnych np projekcji i w rezultacie ułatwiać większy dostęp do doświadczenia „ja” w relacji.

Teoretycznie mamy oczywiście dostęp do tego rodzaju doświadczeń również poza sytuacją terapii czy warsztatu rozwojowego. Rolą processworkera jest tu jednak takie zastosowanie narzędzi pracy z procesem, by osoba mogła z tego doświadczenia w możliwie dużym stopniu skorzystać. 

Dla tych osób które chcą pracować nad sobą, które cierpią z powodu trudnych stanów wewnętrznych lub trudności w relacjach z innymi ludźmi i otoczeniem. Praca z procesem ma też narzędzia pracy z symptomami fizycznymi w ich psychologicznym (tzw psychosomatycznym) wymiarze.

Bardzo szerokie zastosowanie znajduje w pracy z odmiennymi stanami świadomości, zarówno tymi które mieszczą się w kategoriach diagnoz psychiatrycznych jak i tych, które wynikają z bardzo intensywnych stanów napięcia emocjonalnego.

Aby prowadzić psychoterapię metodą pracy z procesem trzeba ukończyć wieloletnie szkolenie, odbyć praktykę, przez długi czas pracować pod superwizją dyplomowanego nauczyciela psychologii procesu. Jednak poznanie pewnych elementów tego rodzaju pracy może być pomocne dla hipoterapeutów zainteresowanych poszerzeniem swojego wachlarza metod pracy.

Przydatny w tym może być udział w warsztatach rozwojowych prowadzonych tą metodą lub udział w szkoleniach przybliżających podstawy tej metody. Na pewno istotne jest osobiste doświadczenie tej pracy na sobie samym, gdyż jest to jedyny sposób w jaki można się z tą metodą rzeczywiście zaznajomić.

Kiedy myślimy o tym by koń mógł w pełni rozwinąć swój potencjał w tym kierunku potrzebujemy stworzyć mu warunki jak najbardziej naturalnego końskiego życia. Aby mógł zachować niezbędny do tej pracy stan „naturalnego końskiego umysłu” potrzebuje on w swoim życiu kilku podstawowych rzeczy – niewymuszonego, swobodnego ruchu po możliwie dużej, urozmaiconej przestrzeni (najlepiej przez całą dobę), zaspokojenia swoich potrzeb społecznych czyli przebywania w stadzie, nieograniczonego dostępu do paszy objętościowej (oprócz aspektu naturalnej fizjologii końskiego układu pokarmowego stała możliwość jedzenia tej paszy jest nieodzownym warunkiem równowagi psychicznej konia).

Koń – psychoterapeuta na pewno nie może być też przeciążony pracą, absolutnie konieczne jest by jego bieżące doświadczenie z ludźmi było dobre, tak by mógł czuć się w ich towarzystwie zupełnie swobodnie. 

To pytanie często stanowi punkt sporny pomiędzy zwolennikami „tylko z ziemi” a tymi, którzy podkreślają terapeutyczny wymiar jazdy konnej. W swojej praktyce stosuję obie opcje. W dotychczasowym kształcie prowadzonych przeze mnie warsztatów rozwojowych i psychoterapii osób dorosłych jest to praca z doświadczeniem osoby w obecności konia i w relacji z nim bez wsiadania na konia i bez kierowania nim np. poprzez prowadzenia go na kantarze. Praca odbywa się zwykle w obecności całego stada i zawsze wydarza się tak, że człowiek nawiązuje kontakt właśnie z tym koniem, który w danej chwili najlepiej może mu pomóc. W pracy z dziećmi i młodzieżą zwykle praca terapeutyczna obejmuje stosowanie narzędzi psychologii procesu podczas gdy osoba siedzi na koniu, czyści go, prowadzi itp.

W mojej stajni w pracy tej uczestniczą zarówno konie, które mają za sobą długą historię jako konie wierzchowe jak i konie, które nigdy nie pracowały pod jeźdźcem wiodąc od urodzenia życie w stadzie na rozległych pastwiskach . Wśród tych które kiedyś pracowały są też takie, które doświadczyły trudnych rzeczy w związku ze współpracą z ludźmi. Obecnie od lat wszystkie konie żyją w jednakowo dobrych warunkach. Przy pracy z ziemi (doświadczanie w obecności konia i w relacji z nim) nie odnotowuję różnicy w jakości pracy z końmi jeżdżonymi i nie. Najbardziej niezwykłą cechą tej pracy jest to, że jeśli tylko podejmujący ją człowiek ma w sobie autentyczną intencję uzyskania wglądu prowadzącego do wzrostu świadomości, zawsze znajdzie się koń, który mu w tym pomoże.

W dawnych szamańskich kulturach koń był uważany za zwierzę magiczne pomagające szamanowi przemieszczać się między światami. Szaman udawał się w swoją szamańską podróż po to by przynieść z niej rozwiązanie potrzebne jednostce lub całej społeczności.

Dzisiaj możemy korzystać z pomocy koni w przemieszczaniu się w naszym wewnętrznym świecie – zarówno pomiędzy różnymi poziomami naszego doświadczenia jak i w docieraniu do nieznanych nam jeszcze części nas samych, co do których czujemy, że nadszedł czas by je poznać. 

Szczególnie cenna jest pomoc koni przy wchodzeniu na najgłębszy poziom naszego doświadczenia rzeczywistości, ten który w pracy z procesem nazywany jest poziomem esencji i do którego nasza zachodnia kultura daje nam obecnie najbardziej ograniczony dostęp. Mówiąc innymi słowami konie pomagają nam doświadczać tego, co dla nas na dany moment najistotniejsze. To doświadczenie powoduje wzrost naszej świadomości a wzrost świadomości jest tym co jest leczące i co pomaga nam odnaleźć właściwy dla nas na dany moment  w życiu kierunek.